فراگیران و علاقمندان محترم برنامه های آموزشی، بخصوص بزرگوارنیکه قصد دارید تا دانش و مهارتهای خود را در زمینه «طراحی، اجراء و نگارش مطالعات مرور سیستماتیک و متاآنالیز (فراتحلیل)» را ارتقاء دهید، لازم است تا به دو موضوع مهم توجه نمایید:

اول اینکه این دوره، در گروه آموزشهای پیشرفته یا Advanced طبقه بندی میگردد و این موضوع بدین معنی است که فراگیری که میخواهد در این دوره آموزشی شرکت نماید، یا باید پیش زمینه های مهم مورد نیاز این دوره که عمدتاً مرتبط با مباحث متدولوژی و همچنین برخی مباحث آماری میباشد را قبل از شرکت در این دوره، فرا گرفته باشند، یا اینکه در طول فراگیری آموزشهای این دوره، تلاش و کوشش بسیاری در مورد یادگیری این پیش نیازها از خود نشان دهند. خوشبختانه اینجانب در درس اول دوره جامع (مرور سیستماتیک و فراتحلیل) در باره این پیش نیازها، به تفصیل صحبت مینمایم.

دوم اینکه این دوره آموزشی، از نظر تعداد مباحث نظری و عملی، یکی از جامعترین و گسترده ترین دوره های آموزشی میباشد. این موضوع نیز بدین معنی است که تعدّد سرفصلها و عناوین آموزشی این دوره بسیار بالاست و لازم است تا همه فراگیران، نسبت به این تعدد و تنوع، آگاهی داشته و با هشیاری و دقت نظر، این مباحث متعدد را دنبال نمایند.

حال بمنظور شفافیت بیشتر موضوعات و سرفصلهای این دوره، از منظر دانشی و مهارتی، ابتدا به لیست تعریف شده و شفافی از سرفصلهای آموزشی این دوره، به تفکیک دو بخش اصلی این دوره، یعنی «مرور سیستماتیک» و «فراتحلیل (متاآنالیز)» اشاره نموده و سپس در پایان، لیست بیش از 80 مهارت یا خرده مهارت مورد نیاز را نیز، به تفکیک مراحل و یا گامهای اجرایی مختلف طراحی و اجرای این نوع مطالعات، را نیز خدمت شما علاقمندان، تقدیم نمایم.

مباحث یا فعالیتهای بخش اول : مرور سیستماتیک

• اهداف دوره آموزشی، پیامدها و انتظارات
• تعریف مطالعات پژوهشی ثانویه
• مطالعات پژوهشی ثانویه در مقابل مطالعات پژوهشی اولیه
• مطالعات مروری در مقابل مطالعات مرور سیستماتیک
• تاریخچه، اهداف و کاربردهای مطالعات مرور سیستماتیک
• آشنایی با موسسات بین‏المللی فعال در زمینه مطالعات مرور سیستماتیک
• (موسسه کاکرین، موسسه جوانا بریگز، موسسه کمپل)
• طبقه بندی مطالعات مرور سیستماتیک
• آشنایی با منابع مطالعاتی روش شناسی مرورهای سیستماتیک و متاآنالیز
• (انگلیسی، فارسی / چاپی، آنلاین یا الکترونیک)
• آشنایی با ساختار یک مقاله مرور سیستماتیک و متاآنالیز (به تفکیک کاکرینی و غیرکاکرینی)
• آشنایی با ساختار یک پروتکول مرور سیستماتیک و متاآنالیز (به تفکیک کاکرینی و غیرکاکرینی)
• آشنایی با راهنماهای نگارش مقالات
• آشنایی با استاندارد/ راهنمای PRISMA (راهنمای نگارش مقالات مرور سیستماتیک/ متاآنالیز)
• آشنایی با Extension های استاندارد PRISMA و کاربرد آنها
• آشنایی با ویژگیهای مطلوبیت مطالعات/مقالات مرور سیستماتیک و متاآنالیز
• آشنایی با چک لیست AMESTAR برای ارزیابی نقادانه یک مطالعه مرور سیستماتیک و متاآنالیز
• خواندن یک مقاله نمونه مرور سیستماتیک و متاآنالیز و ارزیابی نقادانه با AMESTAR
• گام اول: تعیین عنوان یک مطالعه مرور سیستماتیک
• پیشنهاد اولیه عنوان و فرموله کردن سوال با تکنیک PICO-S یا تکنیکهای دیگر
• جستجوی مقدماتی (preliminary search)
• توجه به موضوع Updating SR و توجه به مزیتهای رقابتی (نسبی)
• نهایی نمودن عنوان
• کار عملی: انتخاب یک عنوان توسط شرکت کنندگان و طی مراحل مختلف گام اول برای نهایی شدن عنوان
• آشنایی با فرایند ثبت پروتکولهای مرور سیستماتیک و اهیت و ضرورت ثبت
• و چگونگی انجام آن
• آشنایی با نسخه های مختلف یک پروتکول و ویژگیهای هر یک از این نسخه ها
• گام دوم: نگارش درفت اولیه پروتکول مرور سیستماتیک
• اهمیت و جایگاه پروتکول در مرور سیستماتیک
• چارچوب و اجزاء پروتکول و ورژنهای مختلف پروتکول مرور سیستماتیک
• نگارش بخشهای «زمینه» و «اهداف» در پروتکول و چگونگی نگارش آن در انواع مرورهای سیستماتیک
• ادامه گام دوم: نگارش درفت اولیه ...
• نگارش متد: فلسفه معیارهای ورود و خروج مطالعات اولیه در پروتکول مرور سیستماتیک
• چگونه زیربخش اول متد (معیارهای ورود و خروج) را بدرستی تعیین نموده و آنرا بنویسیم؟
• تفاوت زیر بخش اول متد (معیارهای ورود و خروج) در انواع مرورهای سیستماتیک
• جمع بندی روز سوم دوره
• ادامه گام دوم: نگارش درفت اولیه پروتکول مرور سیستماتیک
• نگارش متد: جایگاه و کارکرد زیر بخش دوم متد: راهبرد جستجو و اجزاء آن
• چگونه باید زیر بخش «راهبرد جستجو» را در پروتکول بنویسیم؟
• چگونه باید «راهبرد جستجو» را اجراء نماییم؟
• آموزش تکنیکهای جستجو در بانکهای اطلاعاتی (بکارگیری 4 تکنیک جستجو)
• استفاده از مدل Search Components و یافتن معادلهای واژه ها یا ترمها
• استفاده از روشهای مبتنی بر سیستمهای تزاروسی و free-text method
• نوشتن سینتاکسها (دستورالعملها) در جستجو و تطبیق سینتاکسها در بانکهای اطلاعاتی مختلف
• ادامه مبحث جستجو (تدوین استراتژی جستجو و پیاده سازی آن)
• کار عملی مبحث جستجو (نوشتن استراتژی جستجو، اجرای آن و تطبیق سینتاکسها)
• چه مستندات یا فرمهایی را برای اطمینان از مکتوب نمودن مرحله جستجو، نیاز داریم؟
• گام سوم: تست (پایلوت) پروتکول، اصلاح پروتکول و ثبت پروتکول
• چه بخشهایی از پروتکول مرور سیستماتیک نیاز به تست یا پایلوت نمودن دارد؟
• چگونه باید تست (پایلوت) پروتکول را انجام داد؟
• فرایند اصلاح پروتکول پس از تست (پایلوت) پروتکول
• کار عملی: انجام تست (پایلوت) پروتکول توسط شرکت کنندگان
• گام چهارم: انتشار پروتکول نهایی شده
• اهمیت و جایگاه انتشار پروتکول مرور سیستماتیک
• آشنایی با فرمتهای مختلف انتشار پروتکول مرور سیستماتیک
• آشنایی با فرمت مقاله ای پروتکول مرور سیستماتیک و استاندارد PRISMA-P
• چه زمانی برای انتشار مقاله پروتکول مناسب است؟
• آشنایی با ژورنالهای پذیرنده مقالات پروتکول مرور سیستماتیک
• گام پنجم: اجرای جستجو تا فرایند انتخاب (سه گام از 5 گام مهم مرور سیستماتیک)
• نکات عملی و کاربردی اجرای «راهبرد جستجوی» پروتکول تدوین شده
• آشنایی با جدول سینتاکسهای هر بانک اطلاعاتی
• آشنایی با فلوچارت PRISMA و نحوه تکمیل آن
• استفاده از نرم افزار اندنوت برای تجمیع خروجی جستجوی بانکهای اطلاعاتی مختلف
• آشنایی با فرایند غربالگری و عوامل موثر بر کاهش موارد منفی کاذب در این مرحله
• آشنایی با فرایند انتخاب و استفاده از حداقل دو نفر برای اجرای این فرایند
• ادامه گام پنجم:
• اجرای جستجو .....
• گام ششم: ارزیابی کیفیت مطالعات اولیه و استخراج داده‏ها از آنها
• آشنایی با فلسفه و اهداف مرحله «ارزیابی کیفیت» یا «ارزیابی خطر سوگرایی»
• آشنایی با ابزارهای ارزیابی کیفیت و سیر تاریخی این  ابزارها
• آشنایی با ابزارهای مناسب هر نوع از مطالعات اولیه
• نکات عملی مهم در تکمیل چک لیستهای ارزیابی و فرایند ارزیابی توسط حداقل 2 نفر
• ارزیابی کیفیت مطالعات مقطعی
• ارزیابی کیفیت مطالعات مورد شاهدی
• ارزیابی کیفیت مطالعات کوهورت
• ارزیابی کیفیت کارآزماییهای بالینی
• کار عملی ارزیابی کیفیت مقالات مقطعی، مورد شاهدی، کوهورت و کارآزمایی
• ارائه کارهای عملی و جمع بندی نکات مهم در ارزیابی کیفیت
• ادامه گام ششم: استخراج داده های از مطالعات اولیه:
• منطق، ضرورتها، ابزارها (فرم استخراج داده ها) و نحوه تدوین یا ساخت آنها
• فرایند جمع آوری داده ها، برخورد با داده های ناقص در مطالعات اولیه
• آشنایی با ابزارها و سامانه هایی که برای استخراج داده های نموداری مورد استفاده قرار میگیرند؛ مانند سامانه Web plot digitizer
• کار عملی استخراج دادها و طراحی درفت اولیه فرم استخراج داده ها
• آشنایی با نحوه نگارش بخش تحلیل داده ها (data synthesis) در پروتکول و نهایی نمودن پروتکول

مباحث یا فعالیتهای بخش دوم : متاآنالیز (فراتحلیل)

گام هفتم: ترکیب یافته ‏های مطالعات اولیه (کمّی یا متاآنالیز / کیفی یا متاسنتز)
-    فلسفه و اهداف ترکیب یافته‏ها، فلسفه متاآنالیز و متاسنتز و کاربرد آنها
-    پیش نیازهای متاآنالیز برای فراگیران
-    مروری بر مبانی آماری متاآنالیز (برآرود، آزمون فرضیه، اندازه‏های اثر)
ادامه گام هفتم
-    فلسفه و اهداف ترکیب یافته ‏ها، فلسفه متاآنالیز .....
آشنایی اولیه با نرم افزار STATA و مدیریت داده ها با این نرم افزار
آماده سازی داده ها برای انجام تحلیلهای متاآنالیزی با نرم افزار STATA
ادامه گام هفتم: ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    متاآنالیز بر روی شاخصهای خانواده Relative Risk (نسبت برتری و نسبت خطر)
-    متاآنالیز بر روی شاخصهای خانواده Risk Difference یا خطر قابل انتساب
-    آشنایی با forest plot و تفسیر آن
ادامه گام هفتم: ترکیب یافته های مطالعات اولیه: .....
ادامه گام هفتم: ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    آشنایی با آزمون آماری هتروژنیتی و شاخص مربوطه و تفسیر آنها
-    آشنایی با روش تحلیل زیرگروهها و کاربردهای این روش در متاآنالیز
-    اشنایی با نحوه گزارش ترکیب با forest plot و تحلیل زیرگروهها در مقاله
کار عملی با نرم افزار
ادامه گام هفتم: (متاآنالیز) ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    متاآنالیز بر روی شاخصهای خانواده Mean Difference (تفاضل میانگین ساده و استاندارد شده) و انواع شاخص SMD بهمراه کاربردهای آنها
-    کاربردهای شاخصهای WMD و SMD در متاآنالیز مطالعات مشاهده ای و مداخله ای
ادامه گام هفتم: (متاآنالیز) ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    تفاوت متاآنالیز مطالعات مشاهده ای و مداخله ای (کارآزماییها)
-    متاآنالیز بر روی شاخص NNT و NNH در کارآزماییها
ادامه گام هفتم: ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    متاآنالیز شیوع، بروز و فراوانی و تفسیر آنها
-    متاآنالیز بر روی شاخص میانگین؛ کاربرد و تفسیر آنها
-    آشنایی با روش متارگرسیون: کاربرد، نحوه انجام در نرم افزار و تفسیر آن
کار عملی با نرم افزار
ادامه گام هفتم: ترکیب یافته‏های مطالعات اولیه ....
-    فلسفه روش متارگرسیون و کاربردهای مختلف این روش در متاآنالیز
-    اصول و روشهای ارزیابی رابطه کیفیت متدولوژیک مطالعات اولیه با نتیجه آنها
-    آشنایی با مفاهیم سوگرایی انتشار و روشهای ارزیابی آن و روش تصحیح آن
-    فلسفه «تحلیل حساسیت» در متاآنالیز، روشهای پرکاربرد تحلیل حساسیت در متاآنالیز
-    متاآنالیز مطالعات ارزش تشخیصی و کار با شاخصهای ارزش تشخیصی
-    برخی ملاحظات مهم در متاآنالیز مطالعات ارزش تشخیصی
کار عملی
گام هشتم: درجه بندی قدرت شواهد «نتیجه نهایی» و نگارش مقاله
-    آشنایی با ابزار GRADE در طبقه بندی شواهد تولید شده و اجزاء آن
-    کار با اجزاء مختلف ابزار GRADE و استفاده از مثالهای واقعی در مقالات معتبر متاآنالیز
ادامه گام هشتم: استانداردهای نگارش مقالات «مرور سیستماتیک و متاآنالیز»
-    آشنایی با استاندارد یا راهنمای نگارش PRISMA برای نگارش مقالات مرور سیستماتیک و متاآنالیز و اجزاء مختلف این راهنما
-    مرور یک مقاله مرور سیستماتیک و متاآنالیز معتبر که با استفاده از راهنمای PRISMA نوشته شده، بعنوان الگو برای شرکت کنندگان

اکنون که در مورد سرفصلهای این دوره جامع به تفکیک دو بخش اصلی، آگاهی پیدا نمودید، میخواهم لیست مهارتها یا خرده مهارتهایی که در این دوره نسبت به آنها نیز تسلط پیدا خواهید نمود، را نیز خدمتتان اعلام نمایم.

برای مشاهده این مهارتها به تفکیک مراحل یا گامهای اصلی این مطالعات، اینجا را کلیک نمایید. در فایل پی دی افی که مشاهده میکنید، ضمن تعریفی از مهارتها یا خرده مهارتها و همچنین مراحل یا گامهای اصلی طراحی، اجراء و نگارش مرورهای سیستماتیک و متاآنالیز، در قالب چندین جدول، میتوانید این مهارتها را مشاهده کنید.

حال با این مستنداتی که در این مقاله به آن اشاره گردید، میتوانید یک درک حداقلی از گستره وسیعی که دانش و مهارتهای شما، با واسطه این دوره آموزشی، ارتقاء خواهد یافت، پیدا نمایید.

موفق و موید باشید

پایان