با شنیدن و مشاهده «دوره های آموزشی پایه»، واکنشی که در بسیاری از پژوهشگران و متخصصین آکادمیک شکل میگیرد، این است که به احتمال زیاد این آموزشها، همان آموزشهای مقدماتی و ساده ابتدایی هستند که ما به آنها نیاز نداریم، فلذا از کنار این موضوع بسادگی عبور میکنند. آیا واقعاً «دوره های پایه پژوهشی آمارافزار» همینی است که ذکر آن رفت ؟!؟ .... قطعاً پاسخ خیر است. پس با ما همراه شوید تا به اهمیت این آموزشها پی ببرید ....

در طول نزدیک به دو دهه تجربه آموزش در محیطهای آکادمیک و سر و کار داشتن با گروههای مختلفی از نیروهای انسانی آکادمیک، اعم از اعضای هیات علمی (چه در گروههای اعضای جوان و چه اعضای با سابقه طولانی)، متخصصین رشته های مختلف، پژوهشگران غیر هیات علمی و حتی پژوهشگران مستقل و غیردانشگاهی، مدیران و کارشناسان پژوهشی مراکز تحقیقات و پژوهشکده های کشور، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و ...، در قالب مشاوره در پروژه های پژوهشی و همچنین آموزش متدولوژی پژوهش، آمار کاربردی و نگارش علمی، همواره یکی از موضوعاتی که مایه نگرانی من بود، فقدان یا ضعیف بودن درک این گروههای هدف، از مبانی و موضوعات محوری و پایه در سه حیطه تعریف شده متدولوژی، آمار کاربردی و نگارش مقالات، بوده است.

بگذارید با مثالی این موضوع را ملموستر نمایم: فرض کنید من بعنوان یک متخصص متدولوژی و آمار، در حال مشاوره برای طراحی و اجرای یک مطالعه مداخله ای از نوع تریال به یک دانشجوی دکترای تخصصی آموزشی در حیطه تغذیه هستم. هنوز بحث بین من و تیم تحقیق که متشکل از یک استادیار یا دانشیار این گروه آموزشی (تغذیه) و دانشجوی دکترای تخصصی است، متمرکز بر موضوعات اولیه و اساسی است. در حال بحث برای انتخاب «پیامد اولیه» هستیم که استاد مربوطه پیشنهاد میدهد که چون هنوز به این موضوع بطور دقیق فکر نکرده اند و ممکن است متغیر انتخابی بعنوان «پیامد اولیه» را تغییر دهند، پس بیاییم فعلا یک متغیر مرتبط با پاسخ درمانی مداخله مورد نظر (فرض کنید یک مکمل تغذیه ای مبتنی بر کلسیم و ویتامینهای D و E است) را بجای پیامد اولیه بگذاریم و پروتکول این کارآزمایی را ثبت کنیم، تا پس از اجرای مطالعه، در صورت نیاز، این پیامد را به یک متغیر دیگر، تغییر خواهیم داد.

حتماً برای دوستانی که در دوره های آموزشی مرتبط با «طراحی، اجراء و تحلیل آماری کارآزماییهای بالینی» بنده شرکت داشته اند، یا در یکی از دوره های پایه پژوهشی، یعنی «دوره متدولوژی مدرن» حضور داشته اند، بسیار واضح و شفاف است که رویکرد مطرح شده در مثال فوق، رویکرد نادرستی، بخصوص برای کارازماییها میباشد. این مثال که در طول چند سال اخیر برای بنده مکرراً و مکرراً رخ داده است، نشان از درک نادرست چند موضوع محوری و پایه در مطالعات پژوهشی امروزی دارد:

1- درک نادرست مفهوم پیامد اولیه (چرا باید یک متغیر وابسته را در کارآزماییها، بعنوان پیامد اولیه در نظر گرفت؟ اهمیت آن در چیست؟ و ...)

2- درک نادرست مفهوم نظری پروتکول یک مطالعه پژوهشی و چرایی تدوین و حتی ثبت پروتکول (چرا باید برای مطالعات پژوهشی، پروتکول نوشت؟ آیا این مستند، جایگزینی برای پروپوزال است؟ چرا باید آنرا ثبت نمود؟ و ....)

3- درک نادرست رویکرد عملی مرتبط با زمان ثبت پروتکول (چه زمانی، مطلوبترین زمان برای ثبت پروتکول یک کارازمایی است؟)

4- درک نادرست مفهوم نظری و کاربرد عملی «اصل پیشین یا Priori» در مطالعات پژوهشی (مفهوم نظری و کاربردی این اصل چیست؟ چگونه باید در عمل از این اصل استفاده نماییم؟ چگونه میتوانیم این اصل را برای سایر بازیگران عرصه پژوهش، اعم از داوران، سردبیران مجلات و ...، به اثبات برسانیم؟ و ...)

....

فلذا، حتماً همه شما بزرگواران، تصدیق مینمایید که اینگونه مباحث و موضوعات، ضمن اینکه باید آنها را در دسته «موضوعات و مباحث بنیادی یا پایه» طبقه بندی نماییم، به هیچ وجه در هیچ دوره یا کارگاه آموزشی مقدماتی (و متاسفانه حتی در کارگاههای پیشرفته در سطح کشورمان ...!!!!)، تدریس نشده و مورد بحث و آموزش قرار نمیگیرد.

البته حتماً همه شما علاقمندان میدانید که در این مثال، فقط یک موضوع محوری مرتبط با متدولوژی پژوهشها، مورد استفاده قرار گرفته بود و پر واضح است که ضمن وجود مباحث متعدد دیگر در همین دسته (متدولوژی)، در دو دسته آمار کاربردی و نگارش مقالات نیز، مشابه این موضوعات، بکرّات وجود دارد.

من، فقدان دانش و مهارتهای مرتبط با این گونه موضوعات محوری یا پایه را معلول دو مولفه میدانم:

اول اینکه برخی از این موضوعات را باید در گروه موضوعات یا مباحث جدید و مبتنی بر روندهای نوظهور، دسته بندی نمود. به عبارت دیگر، بسیار بدیهی بنظر میرسد که موضوعی همانند «اهمیت و جایگاه ثبت پروتکول در کارازماییهای بالینی»، از سال 2006 و 2007 در سطوح جهانی مطرح و مورد تاکید قرار گرفته و قبل از آن، هیچگونه ردپایی از این مباحث در مبانی نظری و عملی متدولوژی کارآزماییهای بالینی، مشاهده نمیشود. پس، به هیچ وجه نمیتوانیم مدرسین آموزشهای مقدماتی و پایه متدولوژی کارآزماییهای بالینی یک دهه قبل را مقصر بدانیم که چرا اینگونه مباحث مهم در سال 2018 یا 2019 را به پژوهشگران با سابقه (در گذشته) آموزش نداده اید ؟!!!؟

اما، دومین مولفه را متاسفانه باید در ضعف جامعیت آموزشهای منتقل شده به گروههای هدف این مباحث، چه در دوره های زمانی قبل و چه در دوران فعلی، جستجو نماییم. بسیاری از آموزشهای مبتنی بر سه موضوع متدولوژی، آمار کاربردی و نگارش مقالات، از بعد کمّی و کیفی دارای ضعفهای فراوانی میباشند. منظور از ابعاد کمّی، تعداد و فراوانی یا تواتر این آموزشها، با توجه به حجم گروههای هدف است و منظور از بعد کیفی، کیفیت یا اثربخشی این آموزشهاست، بخصوص وقتی که این آموزشها را با اهداف عملی و کاربردی جامعی که برای یک پژوهشگر حرفه ای در جهان امروز متصور هستیم، مقایسه مینماییم.

حال که فلسفه و چرایی این مباحث آموزشی و نیازهای مرتبط با آن، برای شما علاقمندان روشن شد، میپردازم به نحوه اجرایی و عملیاتی شدن این آموزشها:

از سال 1395، بطور جدی پی بردم به اینکه تا به اینگونه نیازهای آموزشی که متاسفانه برخی از آنها ممکن است در گروه نیازهای آموزشی غیرملموس نیز جای گیرد، نپردازیم، نمیتوانیم اثربخشی بسیاری از دوره های آموزشی را تضمین کنیم. پس، شروع به برنامه ریزی برای طراحی و اجراء یا برگزاری این آموزشها نمودم. ابتدا این را عرض میکنم که تلاش بنده به این مبحث مهم معطوف شد که با لیست مباحث مرتبط با این نیازها، در چه قالب یا قالبهایی میتوانیم این آموزشها را برای ارائه آماده نماییم. پس از ساعتها ارزیابی و مطالعه در این زمینه، چهار دوره آموزشی را طراحی نمودم که اگر بخواهیم آنها را بر اساس یک لیست ترتیبی نیز مرتب کنیم (یعنی اگر فردی بخواهد تمامی این مباحث را فرا بگیرد، از چه دوره ای شروع کند و سپس کدام دوره و ....)، به این لیست میرسیم:

1- دوره «جستجوی در متون علمی پیشرفته» بمدت 25 ساعت

2- دوره «متدولوژی مدرن پژوهشی» بمدت 60 تا 70 ساعت

3-دوره «آمار کاربردی پایه» بمدت 70 تا 80 ساعت

4- دوره «مقاله نویسی پایه» بمدت 30 تا 40 ساعت

از منظر اجرایی، برنامه بنده این است که هر یک از این دوره های آموزشی چهارگانه را، هر 3-2 سال یکبار بصورت آنلاین یا حضوری (بمنظور بروز رسانی آنها)، برگزار نمایم. بدیهی است علاقمندان همواره به فرمت آفلاین این آموزشها، دسترسی خواهند داشت!

خوشبختانه از سال 1398، بستر مورد نیاز برای ذخیره نمودن و آرشیو محتوای دوره های آموزشی (اعم از ویدیوها، اسلایدها، تمرینهای عملی، مقالات کمک آموزشی و ...)، فراهم شده و هم اکنون (از سال 1401)، از پلتفورم «اسپات پلیر» برای دسترسی به محتوای کلیه دوره های آموزشی موسسه آمارافزار و آکادمی پژوهش افزار، استفاده میگردد.

بنابراین در حال حاضر، کلیه علاقمندان میتوانند در این دوره های آموزشی موسوم به آموزشهای پایه، در هر زمانی دسترسی داشته و در هر یک از این 4 دوره، ثبت نام نمایند.

این دوره های آموزشی برای کلیه متخصصین، پژوهشگران، اعضای هیات علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی که دانش پایه متدولوژی و آماری آنها ضعیف است، توصیه میگردد. ضمناً در دوره آموزشی «متدولوژی مدرن»، بسیاری از مبانی و مباحث نوین متدولوژی که در طول 10 تا 15 سال اخیر در انواع پژوهشهای امروزی مورد توجه قرار گرفته (این موارد به روندهای نوظهور معروفند)، به تفصیل و بصورت مدوّن، تدریس میگردد.

در پایان یادآوری میکنم که سرفصلهای هر یک از چهار دوره فوق، در یک مقاله مجزّا، تشریح خواهد گردید.

با آرزوی موفقیت یکایک شما علاقمندان ...!