کریکولوم دوره آموزشی ادغام یافته

«روش ‏شناسی پژوهشی» و «آمار کاربردی»

در حیطه های روانشناسی، علوم رفتاری، شناختی، جامعه شناسی

و سایر گرایشهای مختلف علوم انسانی

برای اولین بار در کشور

سرفصلهای مهم و اصلی این دوره آموزشی چیست ؟

در این دوره آموزشی کاربردی، موضوعات مهم زیر آموزش داده شده و به دانش و مهارتهای مرتبط با آنها، تاکید میگردد:

الف) بخش متدولوژی:

•    درک عمیق نظری و عملی سه مفهوم بسیار مهم «توزیع / انتشار» ، «رابطه / همبستگی» و «علیّت / رابطه علّی معلولی» در مطالعات پژوهشی مختلف:

•     آیا میدانید که در هر مطالعه پژوهشی که در هر حیطه علمی، طراحی و اجراء گردد، حداقل یکی از این سه مفهوم پایه فوق، باید مورد ارزیابی قرار گیرد؟

•     آیا با این مفاهیم، بصورت عمیق آشنا هستیم؟

•     آیا ملاحظات مهم هر یک از این سه مفهوم را بدرستی میشناسیم؟

•     آیا ....

•    کسب دانش و مهارت طراحی و استفاده از «سوال یا اهداف پژوهشی» در یک مطالعه و طبقه بندی این سوالات / اهداف به دو سطح «هدف اولیه» و «اهداف ثانویه»:

•     آیا میدانید که بسیاری از مطالعات/ مقالات پژوهشی، فقط بخاطر نداشتن یک «سوال/ هدف پژوهشی مناسب»، از مرحله پذیرش، باز میمانند؟

•     چگونه «سوالات/ اهداف پژوهشی» مورد نظرمان را تدوین و طبقه بندی نماییم که احتمال موفقیتمان را افزایش دهد؟

•     آیا میدانید که این موضوع (طراحی اهداف بصورت مناسب و بویژه طبقه بندی آنها به دو سطح اولیه و ثانویه)، یکی از روندهای جدید در پژوهشها و مقالات، در سطوح جهانی است؟

•     در طبقه بندی اهداف یا سوالات پژوهشی، چه ملاحظاتی را باید در نظر بگیریم؟

•     مصادیق کاربردی این ملاحظات چیست؟

•     چه تفاوتهایی در این ملاحظات در شرایط «مطالعه پژوهشی» و «مقاله پژوهشی» وجود دارد؟

•     ...

•    درک نظری و کاربردی انواع «مطالعات پژوهشی» در حیطه یا فیلد روانشناسی یا علوم انسانی، همراه با ارتقاء دانش و مهارت مرتبط با روندهای نوین در انواع مطالعات پژوهشی:

•     آیا با طبقه ‏بندی انواع مطالعات پژوهشی، بخصوص در حیطه های روانشناسی آشنا هستید ؟ آیا با دسته‏ هایی از قبیل «مطالعات ارزش تشخیصی و مدلهای پیش بینی»، «مطالعات مبتنی بر ارزیابیهای سایکومتریک»، «پیمایشها، بخصوص پیمایشهای مبتنی بر وب و ... ، آشنا هستید؟ جایگاه کاربرد آنها را میدانید؟

•     آیا با مولفه هایی که در طبقه بندی هر دسته از انواع مطالعات پژوهشی، گروه بندی مطالعات را به انواع ضعیفتر و قویتر (از منظر متدولوژیک) ممکن میسازد، آشنایی دارید؟

•     آیا میدانید «چرا اکثریت قابل توجه مطالعات پژوهشی اجراء شده در کشورمان، از منظر متدولوژیک ضعیف بوده و شانس انتشار در ژورنالهای قوی و معتبر بین المللی را پیدا نمی کنند؟» ؟

•     چگونه با درک مناسب از طبقه ‏بندی مطالعات پژوهشی، بخصوص گروههای جدید، میتوانیم به رزومه پژوهشی قویتری، دست یابیم؟

•    مفاهیم نظری و عملی انواع «سوگراییها یا Bias» در مطالعات پژوهشی، بر حسب مفاهیم و رویکردهای عمومی (کل مطالعات پژوهشی) و اختصاصی (مطالعات پژوهشی حیطه های روانشناسی و علوم شناختی و ...) :

•     آیا با تعریف نظری و عملی پدیده «سوگرایی یا Bias»، بطور کامل آشنا هستیم ؟

•     آیا انواع سوگراییها را میشناسیم و با «منابع ایجادی» آنها آشنا هستیم؟

•     آیا راههای مقابله یا کنترل آنها را میدانیم؟

•     آیا با مفاهیم و رویکردهای کاربردی سوگرایی یا Biasها در پژوهشهای روانشناسی یا حیطه های مشابه، آشنایی دارید؟

•     آیا با مفاهیم و رویکردهای کاربردی سوگرایی در حیطه روانشناسی، به تفکیک انواع مختلف مطالعات پژوهشی (پیمایشها، مطالعات رابطه ای، مداخله ای، ابزارها و ...)، آشنایی دارید ؟

•     ....

•    مفاهیم نظری و کاربردی «اندازه‏ های اثر» در انواع مطالعات پژوهشی و انواع تحلیلهای آماری در این مطالعات:

•     آیا میدانید فقط با یادگیری و کسب مهارت بکارگیری درست و متناسب «اندازه اثر» در مقاله / مطالعه پژوهشی خود، حداقل بین 40-30 درصد ارتقاء در وضعیت انتشار مقاله حاصل از پژوهشتان را امکان پذیر مینمایید؟

•     آیا میدانید که بکارگیری «اندازه اثر» در مقالات پژوهشی، خود یکی از تفاوتهای عمده مقالات جدید (مقالات منتشره بعد از سالهای 2005 تا 2008) با مقالات قدیمی یا سنّتی (15-10 سال قبل) است؟

•     آیا با الگوریتم کاربردی انتخاب شاخص «اندازه اثر» در مطالعات پژوهشی مختلف، آشنایی دارید؟ چگونه میتوانیم در شرایط مختلف، «اندازه اثر» مناسب برای آن شرایط پژوهشی را انتخاب نماییم؟

•     در چه شرایطی لازم است تا بیش از یک «اندازه اثر» را برای مطالعه / مقاله مان انتخاب نموده و در تفسیرهای بخش «بحث و نتیجه گیری»، چگونه باید از این مولفه ها استفاده نماییم؟

•     آیا میدانید فقط با استفاده تفسیری مناسب از «اندازه اثر» در بخش «بحث و نتیجه گیری» مقاله پژوهشی، قادریم دیدگاه داوران و سردبیران حرفه ای نسبت به مقاله مان را بطرز چشمگیری تغییر دهیم؟ چگونه ؟؟!!  .....

•    ارتقاء دانش و مهارت فراگیران در خصوص «محاسبه حجم نمونه / توان» در انواع مطالعات پژوهشی:

•     عوامل موثر بر حجم نمونه در پژوهشهای مختلف حیطه روانشناسی و سایر علوم شناختی، چیست؟

•     آیا با روندهای نوین و تغییرات مفهومی و رویکردی «محاسبه بهینه حجم نمونه» در برخی مطالعات پژوهشی (از جمله مطالعات مداخله ای)، آشنا هستید؟

•     آیا با منطق توجیه علمی (Justification) «حجم نمونه»، بخصوص در شرایطی که دستیابی به حجم نمونه نسبتاً بالا، با دشواریهای اجرایی یا اخلاقی روبرو است، آشنا هستید؟ چگونه میتوان این رویکرد را در شرایط عملی، پیاده نمود؟ ....

•     آیا با پایه ای ترین روشهای محاسبه یا برآورد حجم نمونه، یا «استفاده از فرمولهای محاسبه حجم نمونه» آشنا هستید و میتوانید از آنها در عمل استفاده کنید؟

•     آیا بجز فرمولهای محاسبه حجم نمونه، با روشهای نوینی از قبیل ماژولهای نرم افزاری (ماژولهای نرم افزار Stata ) یا نرم افزار G*Power آشنایی دارید و میتوانید در عمل از آنها استفاده فرمایید؟

•     آیا ....

•    درک مناسب از «روشها یا رویکردهای نمونه ‏گیری» در انواع مطالعات پژوهشی:

•     چگونه باید بین انواع روشهای «دستیابی به انواع آزمودنیها» با منطق و مفهوم «نمونه‏ گیری تصادفی» در پژوهشهای مختلف، توازن برقرار نماییم؟

•     چگونه میتوان در مطالعات پژوهشی مختلف و یا در شرایط مختلف پژوهشی، «بهینه‏ ترین شیوه نمونه ‏گیری» را انتخاب نماییم؟

•     آیا با درک نظری و عملی «انواع خطاها یا سوگراییهای نمونه‏ گیری»، میدانیم که چگونه باید به وضعیت اپتیمم برسیم؟

•     آیا میدانید که توصیه همیشگی و عمومی معروفی که متاسفانه در اکثر مقالات متخصصین کشورمان مشاهده میکنیم، یعنی توصیه به «تکرار مطالعه پژوهشی با حجم نمونه بالاتر» خود یک خطای فاحش در نگارش مقالات است؟ حال چگونه میتوانیم این خطا را که در حال حاضر، یکی از چالشهای فراروی محققین کشورمان در انتشار مقالات در ژورنالهای معتبر است را کنترل نماییم؟  در چه شرایطی، در مقالاتمان باید توصیه به تکرار مطالعه با حجمهای نمونه بالاتر و بیشتر داشته باشیم؟

•     آیا ....

•    کسب دانش و مهارت «کنترل مخدوشگرها / کوواریتها»، در پژوهشهای مختلف، بخصوص پژوهشهای رابطه ای:

•     آیا با راهکارهای مختلف شناسایی و کنترل «متغیرهای مخدوشگر» آشنایی دارید؟ چگونه باید از این راهکارها در شرایط عملی استفاده کنیم؟

•     آیا تفاوتهای این متغیرها را با «متغیرهای واسطه ای (Mediators / Moderators» یا «متغیرهای کوواریانس / کوواریتها»، میدانید؟

•     و ....

•    درک مناسب و صحیح از «انواع ابزارها» یا «روشهای سنجش و اندازه ‏گیری» در یک مطالعه پژوهشی و شرایطی که نیازمند طراحی و اجرای «فاز پایلوت» در مطالعات پژوهشی هستید، دارید:

•     آیا میدانید، چگونه با درک دانش نظری و کاربردی «سنجش و اندازه ‏گیری» و «انواع ابزارهای جمع ‏آوری داده ‏ها» میتوانیم به یک پژوهش اپتیمم (بهترین در شرایط مورد نظر)، دست پیدا کنیم؟

•     آیا انواع «خطاها» یا «سوگراییهای» مبتنی بر ابزارها را میشناسید؟ چگونه باید آنها را به بهینه ‏ترین شکل ممکن، کنترل نماییم؟

•     آیا درک نظری و عملی از دو مفهوم بسیار مهم «پایایی» و «روایی» سنجشها و ابزارها، داریم؟

•     آیا میدانید چگونه باید شاخصهای کمّی و عینی پایایی و روایی را در انواع پژوهشها، بسنجیم و گزارش نماییم؟

•     آیا با مقتضیات و الزامات «فاز پایلوت» در مطالعات پژوهشی آشنا هستید؟ آیا میدانید که در چه شرایطی باید این فاز را در مطالعه پژوهشی خود داشته باشید؟ چگونه باید حجم نمونه برای این فاز را محاسبه نمود؟

•     آیا ....

ب) بخش آمار کاربردی:

•    درک عمیق نظری و عملی «آمار توصیفی» و ابزارهای مختلف آن از قبیل «شاخصهای مرکزی»، «شاخصهای پراکندگی»، «جداول» و «نمودارها»:

•     آیا با دانش انتخاب انواع ابزارهای آمار توصیفی آشنایی دارید؟

•     آیا دانش و مهارت لازم برای استفاده از جداول مختلف در مقالات را دارید؟

•     آیا با دانش و مهارت تنظیم و یا تدوین 7 نمودار پرکاربرد در مقالات مختلف حیطه علمی خود، آشنا هستید؟

•     آیا با استانداردهای مربوط به استفاده و گزارشدهی شاخصهای مرکزی و پراکندگی در مقالات پژوهشی آشنایی دارید؟

•     آیا ....

•    درک نظری و عملی دو مفهوم مهم «برآورد» و «آزمون فرضیه» و کاربرد مفهوم بسیار جدید «معنی داری عملی» در کنار مفهوم سنّتی «معنی داری آماری» در مطالعات پژوهشی:

•     آیا مفهوم نظری و رویکردهای عملی دو شیوه یا روش مهم در آمار تحلیلی، یعنی «برآورد» و «آزمون فرضیه» را میدانید؟

•     آیا با محدودیتها یا ضعفهای رویکرد NHST (Null Hypothesis Significance Testing) آشنا هستید؟

•     آیا مفهوم نظری و مصادیق عملی رویکرد «معنی داری عملی» را میدانید؟ اثرات این رویکرد بر روی مطالعات و مهمتر از آن، بر روی مقالات چیست؟

•     آیا میدانید چگونه میتوانیم در فضای مقالات / پژوهشها، به موضوع مهم و تاثیرگذار «معنی داری عملی» توجه کنیم؟ این مفهوم مهم در فضای مقالات رابطه ای و مداخله ای چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند؟ و ...

•    درک مناسب و صحیح انواع روشهای آماری «تک متغیره» به تفکیک دو گروه پارامتریک و ناپارامتریک و چگونگی کار با این روشها در شریط عملی:

•     آیا با چگونگی کار کردن با روشهای آماری «تک متغیره یا Univariable»، مانند آزمونهای خانواده T test، Chi square ، One-way ANOVA و معادلهای آنها، آشنا هستید؟

•     آیا با روشهای ناپارامتری معادل روشهای تک متغیره، اشنایی دارید؟ چگونه باید در شرایطی که نمیتوانید از آزمونهای پارامتریک استفاده نمود، از این گزینه ها استفاده نمایید؟

•     آیا محدودیتهای روشهای آماری «تک متغیره» را میشناسید؟

•     آیا با نحوه گزارش و تفسیر «اندازه اثر اختصاصی هر روش آماری» آشنا هستید؟

•     آیا محاسبات نرم افزاری «اندازه های اثر اختصاصی»، را میدانید؟ و قادر به تفسیر آنها هستید؟

•     ...

•    درک مناسب و صحیح انواع روشهای آماری «چندمتغیره» پرکاربرد (از قبیل ANOVA/ANCOVA، روشهای رگرسیونی خطی و لجستیک و ...):

•     آیا با فلسفه یا جایگاه استفاده یا بکارگیری روشهای آماری چندمتغیره آشنایی دارید؟

•     چگونگی کار کردن با روشهای آماری خانواده «ANOVA / ANCOVA»، چگونه است و چه ملاحظاتی را باید در این روش، بخصوص در مورد «اندازه اثر مربوطه»، در نظر بگیرید؟

•     چگونگی کار کردن با روشهای آماری خانواده «Repeated Measures ANOVA»، چگونه است و چه ملاحظاتی را باید در این روش، بخصوص در مورد «اندازه اثر مربوطه» در نظر بگیرید؟

•     چگونگی کار کردن با روشهای آماری خانواده «رگرسیون خطی»، چگونه است و چه ملاحظاتی را باید در این روش، بخصوص در مورد «اندازه اثر مربوطه» در نظر بگیرید؟

•     چگونگی کار کردن با روشهای آماری خانواده «رگرسیون لجستیک»، چگونه است و چه ملاحظاتی را باید در این روش، بخصوص در مورد «اندازه اثر مربوطه» در نظر بگیرید؟

•    یادگیری و کسب مهارت کار با نرم افزارهای آماری منتخب برای این دوره آموزشی (Stata و G*power):

•     آیا دانش و مهارت کار با این دو نرم افزار را دارید؟

•     آیا در مورد نرم افزار G*power با وضعیتهای عمومی محاسبه حجم نمونه و داده های مورد نیاز بعنوان ورودی یا input مدلهای مورد استفاده آشنایی دارید؟

•     آیا در مورد نرم افزار Stata، دانش و مهارت تولید شاخصهای آمار توصیفی و همچنین روشهای آماری تک متغیره و چند متغیره را دارید؟

•     آیا دانش و مهارت تفسیر روشهای آماری مختلفی که در نرم افزار Stata آنها را انجام داده اید، دارید؟

•     ...

•    درک مناسب و صحیح انواع روشهای آماری مورد استفاده در محاسبه شاخصهای روایی و پایایی در شرایط و مطالعات پژوهشی مختلف و چگونگی کار با این روشها در شریط عملی:

•     آیا با محاسبه شاخصهای آماری «روایی و پایایی»، در شرایط مختلف آشنایی دارید؟

•     آیا مفهوم، جایگاه کاربرد و تفسیر شاخصهای ضریب همبستگی، ضریب همبستگی درون خوشه ای، شاخص کاپا، شاخص آلفای کرونباخ، شاخص Standard error of Measurement (SEM)، نمودار یا ابزار Bland-Altman و آزمون آماری Pittman test و ... آشنایی دارید؟ و میتوانید از آنها در شرایط مختلف استفاده نمایید؟

•     آیا نحوه محاسبه این شاخصها را با نرم افزار Stata میدانید؟

•     آیا تفسیر این شاخصها را که بعنوان خروجی محاسبات با نرم افزار Stata، ایجاد میگردد، میدانید؟

•     ...

آیا با این دوره آموزشی، میتوانیم به دانش و مهارتهای پیشرفته آماری، مانند تحلیلهای مبتنی بر مدلهای معادلات ساختاری (Structural Equation Model) یا «تحلیل عاملی (Factor Analysis)، تحلیل چند سطحی (Multilevel Analysis) و این قبیل روشها، دست پیدا کنیم؟

همانطور که میدانید، این روشها در زیرگروه روشهای پیشرفته آماری طبقه بندی میگردند. به دو دلیل این روشها، علی رغم استفاده و کاربرد بالایی که در تحلیل آماری مطالعات پژوهشی علوم شناختی (روانشناسی، علوم رفتاری و ...) دارند، در این دوره، آموزش داده نمیشوند:

1-    بدلیل ماهیت پایه و بنیادی بودن این دوره، حداکثر مباحثی که در آن آموزش داده میشود، روشهای رگرسیون خطی یا رگرسیون لجستیک تک متغیره و چند متغیره بوده و حتماً استحضار دارید که در بسیاری از دوره های آمار کاربردی پایه، حتی این روشها هم آموزش داده نمیشوند.
2-    ارزیابی بنده از وضعیت دانش و مهارتهای متدولوژیک و آماری فراگیران و مخاطبین این دوره نشان داده است که متاسفانه دانش و مهارتهای پایه در هر دو مبحث متدولوژی و آمار کاربردی، با نقصانها و شکافهای جدی همراه هستند که در ابتدای این کریکولوم، به آنها پرداختیم. فلذا پرداختن به مباحث پیشرفته آماری بدون ارتقاء دانش و مهارتهای پایه یا پیش نیاز، متاسفانه به برطرف شدن این مشکل کمکی نمیکند و همچنان این نقائص و آثار و پیامدهای آن، پایدار باقی خواهند ماند. ارزیابیهای چند سال اخیر بنده از مقالات پژوهشگران کشورمان (از جمله در حیطه روانشناسی و ...) نشان داده است که شایعترین مشکلات و نقائص موجود درمقالات و مستندات پژوهشی، مرتبط با همین مباحثی بود که به در سرفصلهای این دوره به آنها اشاره گردید. مباحث پیشرفته مورد اشاره، نقش قابل توجهی در اکثریت مقالات پژوهشی نداشته و با برطرف کردن مشکلات شایع، میتوانید تا حدود 80% در مقالاتتان ارتقاء ایجاد نمایید.

البته لازم به ذکر است که خوشبختانه موسسه آمارافزار، بعنوان یک موسسه آموزش تخصصی، ارتقاء دانش و مهارتهای فراگیران را، مبتنی بر نیازهای آنها، یکی از مهمترین وظایف خود دانسته و در تلاش است تا در طول یکسال آینده، برای یکایک مباحث مورد اشاره، حتی مباحث پیشرفته،   برنامه / برنامه های آموزشی مورد نیاز را طراحی و اجراء نماید.

در پایان این بخش از سری مجموعه مقالات کریکولوم «دوره آموزشی ادغام یافته متدولوژی + آمار کاربردی برای روانشناسان و سایر رشته های علوم انسانی»، بای یادآور شوم که برای کسب اطلاع از شیوه ثبت نام در این دوره آموزشی و شهریه های این دوره، به مقاله بعدی مراجعه فرمایید.

به امید موفقیت همه شما علاقمندان مطالعات پژوهشی حیطه های علوم انسانی، بخصوص روانشناسان گرامی