«دهمین دوره آمار کاربردی با دو نرم افزار Stata و Medcalc»

با تمرکز بر کاربرد روشهای آماری در نگارش مقالات

گروه هدف:

دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی (آموزشی، پژوهشی)

اعضای محترم هیات علمی رشته ‏ها و گرایشهای مختلف علوم زیستی، پزشکی، بهداشتی و توانبخشی

متخصصین بالینی، دستیاران تخصصی و فوق تخصصی رشته ‏های مختلف علوم بالینی

پژوهشگران مراکز تحقیقات علوم پایه، بالینی، علوم بهداشتی، پرستاری، تغذیه، توانبخشی و ...

و کلیه علاقمندان رشته ها و گرایشهای وابسته و مرتبط .....

اهمیت و ضرورت این دوره آموزشی:

در یکی دو دهه اخیر، هم راستا با تخصصی شدن رشته های علمی مختلف، دانش روش شناسی پژوهش و همچنین آمار کاربردی نیز به سوی تخصصی شدن، پیش رفته است. این تغییرات ایجاب میکند که پژوهشگران یا نیروهای تخصصی بخش پژوهش، دانش و مهارت خود را در زمینه های موصوف ارتقاء دهند.
هر چند، نرم افزار آماری SPSS یکی از پرکاربردترین بسته های آماری مورد استفاده محققین، در تمامی رشته های و گرایشهای علمی است، لیکن چنانچه مروری به پیشینه و تاریخچه تکاملی این نرم افزار، داشته باشیم، متوجه میشویم که این نرم افزار قبل از آنکه یک نرم افزار عمومی آماری باشد، یک بسته تجزیه و تحلیل آماری، اختصاصی پژوهشهای علوم اجتماعی است . چنانچه از متخصصین یا پژوهشگران خبره در فیلد علوم زیستی و سلامت، بخواهیم که تجربه کار با این نرم افزار را در تجزیه و تحلیل داده‏های این فیلد بیان کنند، بسیاری از ایشان، به وجود مشکلات و محدودیتهای متعددی اشاره مینمایند که در ذیل به برخی از مهمترین و پرکاربردترین آنها، اشاره میگردد:
•    عدم محاسبه یا برآورد شیوع یک بیماری و بخصوص فاصله اطمینان 95 درصد آن.
•    محدودیت در محاسبه نسبت برتری یا Odds Ratio در مواردی که متغیر مواجهه یا متغیر مستقل مطالعه، بیش از دو سطح یا لایه داشته باشد.
•    عدم محاسبه شاخص یا آماره کاپا (Kappa Statistics) بصورت وزنی (بیش از 2 سطح)
•    غیرممکن بودن تحلیل آماری یک مطالعه مورد-شاهدی همسان شده یا Matched Case-control Study، حتی بصورت تک متغیره (قادر به محاسبه شاخص or در این وضعیت نیست)
•    محدودیت در محاسبه و برآورد اندازه‏های اثر در شرایط مختلف (قادر به برآورد شاخصهای تفاضل میانگین و تفاضل میانگین استاندارد شده نیست)
•    در روشهای تحلیل واریانس (ANOVA)، محاسبه اندازه اثر همیشه امکان پذیر نیست (روش One-way ANOVA امکان برآورد اندازه اثر اتا یا پارشیال اتا، وجود ندارد)
•    محدودیت در ارزیابی اثر یک متغیر مستقل (پیش بینی کننده) رتبه‏ای یا اسمی با بیش از دو سطح (لایه) در رگرسیون خطی (قادر به ایجاد Indicator or dummy variable نیست)
•    محدودیت در محاسبه تمامی گونه ها یا انواع شاخص ICC (Intra-class Correlation) در شرایط مختلف ارزیابی پایایی یا قابلیت اعتماد
•    غیرممکن بودن رسم نمودار بلند آلتمن (Bland-Altman Plot) بمنظور ارزیابی روایی و پایایی اندازه گیریهای کمی و
•    تحلیل واریانس با اندازه‏های تکراری (Repeated Measures ANOVA) با دشواریهای زیادی همراه است.
•    امکان انجام متاآنالیز (در مطالعات ثانویه مانند مرور سیستماتیک) وجود ندارد
•    .....
لیست فوق، تنها موارد پرکاربردی از محدودیتها و نقائص این نرم‏افزار بوده و قطعاً تمامی پژوهشگران، متخصصین و حتی دانشجویانیکه حداقل به یکی از کاربردهای یاد شده نیاز داشته‏اند، این محدودیتها را تجربه نموده و بعضاً در شرایط پاسخ به داوریهای مقالات یا درخواست داوران برای تصحیح یک تحلیل آماری و ...، برای آنها فضای چالشی را ایجاد نموده است.
ضمناً دو محدودیت عمومی دیگر نیز در تحلیلهای انجام شده با نرم افزار SPSS به چشم میخورد که عبارتند از:
1)    خروجی بسیار گسترده و حجیم به ازای هر یک از روشهای آماری یا تحلیل آماری انجام شده؛ که این موضوع، همواره پژوهشگران آماتور را با دشواری تشخیص آنچه باید در گزارشات و بخصوص مقالات، گزارش شود، روبرو خواهد ساخت. در حالیکه از این منظر، نرم‏افزار Stata، کاملاً نقطه مقابل نرم‏افزار SPSS بوده و تقریباً خروجی در محدوده یک چهارم تا یک پنجم، این نرم‏افزار دارد.
2)    دشواری در تولید نمودارهای مهم و مورد نیاز مقالات محققین: در نرم‏افزار SPSS علاوه بر اینکه امکان ایجاد یا رسم اغلب نمودارهای مهم و مورد نیاز محققین وجود نداشته یا با دشواری زیادی امکان پذیر است، کیفیت گرافیکی این نمودارها نیز بسیار پایین میباشد. کاربران این نرم‏افزار تجربه فیدبکهای منفی ادیتورهای ژورنالها در زمان انتشار مقالات، مبنی بر این کیفیت پایین نمودارها و نیاز به اصلاحات یا تغییرات گرافیکی مربوطه را بسیار ذکر میکنند. در حالیکه تجربه نشان داده است که از ترکیب دو نرم‏افزار Stata و MedCalc، میتوان به تولید و رسم تمامی نمودارهای مهم مندرج در اغلب مقالات، رسید. خوشبختانه امکان بی نظیر و منحصربفرد، افزایش کیفیت (یا رزولوشن گرافیکی) نمودارها در هر دو نرم‏افزار یاد شده، در زمان ذخیره هر نوع نمودار تولیدی در این دو نرم‏افزار امکان پذیر بوده و نیاز کاربران را به افراد خبره گرافیست و یا نرم‏افزارهای تخصصی گرافیکی (مانند فتوشاپ)، کاملاً برطرف مینماید.
بدیهی است که طراحی یک نرم افزار اختصاصی یک فیلد یا گرایش علمی، تا اندازه زیادی میتواند این نقائص را مرتفع نماید. خوشبختانه نرم افزار STATA با علم و شناخت کامل از نیازهای محققین علوم پزشکی، تقریبا به تمامی نیازهای گرایشهای زیرمجموعه این فیلد، توجه داشته و بهمین خاطر، میتوان آنرا کاملترین و قویترین نرم افزار تجزیه و تحلیل داده های مطالعات پژوهشی فیلد علوم زیستی، سلامت، پزشکی و توانبخشی، نامید. البته باید در کنار ویژگی انطباق با فیلد علوم پزشکی و زیستی، ماهیت متن-باز بودن (Open-source) این نرم‏افزار را هم بعنوان یک ویژگی بسیار مهم که به افزایش درجه پاسخگویی به نیاز کاربران این نرم‏افزار، کمک قابل توجهی مینماید، نیز اشاره نماییم.
از طرف دیگر، برای اولین بار در نهمین دوره آمار کاربردی (دوره قبلی) و با توجه به ارزیابیها و بررسیهای متعددی که بر روی نرم‏افزارهای آماری انجام دادم، آموزش نرم‏افزار بسیار مفید، ساده و کاربردی MedCalc را نیز به محتوای این دوره، اضافه نمودم. این نرم‏افزار که محیطی بسیار ساده و کاربر پسند دارد، میتواند در زمینه تولید نمودارهای مهم و کاربردی مورد نیاز پژوهشگران، بخصوص در تنظیم و تدوین مقالات، بسیار کمک کننده و راهگشا باشد. البته برخی تواناییهای دیگر این نرم‏افزار نیز به غنای این دوره آموزشی و ارتقاء دانش و مهارت کاربران در تحلیلهای آماری مورد نیاز، خواهد افزود.
خلاصه اینکه در این دوره آموزشی و با توجه به محتوای آموزشی تنظیمی و سرفصلهای پیش‏بینی شده، حدود 90 درصد نیازهای پژوهشگران در تحلیل آماری انواع مطالعات (توصیفی، رابطه‏ای یا همبستگی، تحلیلی مقطعی، مورد شاهدی و کوهورت، مداخله‏ای یا کارآزمایی و ...) چه از منظر اجرای آزمونها و چه تفسیر و تحلیل آنها، مرتفع خواهد گردید.
لازم به ذکر است که این دوره آموزشی، فقط به مهارتهای عملی کار با این نرم افزار توجه نداشته، بلکه برای هر یک از روشهای آماری یا روشهای تجزیه و تحلیل داده ها، ابتدا مبانی نظری آن روش به زبان ساده و با ذکر مثالهای متعدد، بیان شده، کاربردهای آن روش به صورت عملی و همراه با مثالهای متعدد از متون و مقالات، ذکر میگردد. پس از این مراحل است که نحوه اجرای آن روش تجزیه و تحلیل در نرم افزار، توضیح داده میشود. مثالهای متعددی از این زمینه کاربردی، ذکر شده و برای درک بیشتر فراگیران، تمرینهای عملی برای کار در منزل، در نظر گرفته میشود. ضمناً آموزشهای این دوره، بر روی نگارش مقالات و بخصوص بخشهای مهمی از مقالات که مرتبط با دانش و مهارت پژوهشگران در موضوعات روشهای آماری است (بخشهایی از متد، یافته‏ها و بحث)، تمرکز دارد. به عبارت دیگر، یکی از ویژگیهای متمایز کننده این دوره آموزشی از سایر دوره‏ها یا کارگاههای مشابه، توجه بسیار زیاد بر روی این اصل کلیدی و بنیادی آموزشهای متدولوژی و آمار کاربردی متمرکز است که ارزش عملی و اثربخشی یک دوره آموزشی آمار کاربردی، وقتی مشخص میگردد که این آموزشها بتواند به ارتقاء دانش و مهارتهای نگارش مقالات علمی، توسط فراگیر، منجر شود. خوشبختانه اثربخشی این دوره آموزشی از منظر یاد شده، به کرّات با برگزاری دوره های آموزشی آمار کاربردی آمارافزار، ثابت شده است.    

 
سرفصلهای دوره آموزشی:

•    مبانی و راهکارهای استفاده از «آمار توصیفی» و ابزارهای مربوط به آن، یعنی شاخصهای مرکزی و پراکندگی، جداول و نمودارها و نحوه انتخاب هر یک از این ابزارهای سه گانه در مقالات مربوطه.
•    راهکارهای بخش توصیفی کلیه مقالات و ارتقاء دانش و مهارت فراگیران در زمینه نحوه تنظیم این بخش که بطور معمول در جدول (1) مقالات به آن پرداخته میشود.
•    مبانی عملی کار با نرم افزار Stata، مدیریت داده‏ها در این نرم‏افزار، نقاط قوت و کار با آن در وضعیت اپتیمم
•    مبانی و راهکارهای آمار توصیفی در Stata و MedCalc و مبانی و راهکارهای پایه در آمار تحلیلی (محاسبه حجم نمونه و توان در این دو نرم‏افزار)
•    ارتقاء دانش و کسب مهارت مربوط به انتخاب انواع نمودارهای پرکاربرد (7 نمودار پرکاربرد در مقالات) و چگونگی رسم آن با کمک دو نرم‏افزار Stata و MedCalc در بهترین وضعیت.
•    آزمونهای آماری یکطرفه یا تک متغیره به تفکیک آزمونهای پارامتریک (خانواده t و chi square)
1)    چگونه میتوانم نیاز به فاز پایلوت در یک مطالعه و هدف از پایلوت و ضرورت آنرا، تشخیص داده و با توجه به هدف / اهداف آن، تحلیل مناسبی از این گونه نتایج، ارائه نمایم؟
2)    چگونه میتوانم به ازای هر سوال یا هدف پژوهش مورد نیاز در یک مقاله (مطالعه)، «تریاد» یا «سه‎گانه» بخش یافته‏های مقاله را که مشتمل بر آزمون آماری مناسب، اندازه اثر مناسب و برآورد فاصله اطمینان 95% آن اندازه اثر است را گزارش نمایم؟
3)    چگونه میتوانم در شرایط مختلف و بر اساس خروجی یا نتایج بدست آمده از «تریاد نتایج»، تفسیر و یا نتیجه‏گیری دقیقی بدست آورم (مشابه تفسیرها یا نتیجه‏گیریهای مندرج در مقالات منتشره در ژورنالهای با IF بسیار بالا و یا ژورنالهای Top 10% هر گرایش علمی)؟
مدت زمان دوره آموزشی:
محتوای این دوره آموزشی، حداقل 84 ساعت بوده که با ترکیب زیر، ارائه خواهد گردید:
•    60 ساعت آموزش نظری، عملی که در قالب 15 جلسه چهار ساعته، طی 15 هفته متوالی (در هر هفته روزهای دوشنبه)، تدریس خواهد گردید. این جلسات در دوره های آموزشی مختلف، به «جلسات حضوری» مشهورند.‎
•    24 ساعت تمرین عملی تحلیل داده، ترسیم جداول و نمودارها برای تبدیل تحلیلها به مقالات و همچنین تمرین تفسیرهای صحیح آزمونها و روشهای آماری مختلف و رفع اشکالات و ابهامات شرکت کنندگان، در قالب 8 جلسه آنلاین سه ساعته، آموزش داده خواهد شد. مجموع این مباحث ارائه شده در این گونه جلسات به «جلسات آنلاین» مشهور میباشند.
بدیهی است، همانند کلیه دوره‏های آموزشی آمارافزار، شرکت کنندگان میتوانند، یکی از دو فرمت «حضوری» یا «غیرحضوری» را برای ثبت نام و شرکت در این دوره، انتخاب نمایند.
نحوه شرکت فراگیران در هر یک از انواع جلسات و همچنین دریافت محتوای آموزشی مربوطه، به تفکیک انواع فرمتهای ثبت نام و شرکت حضوری یا غیرحضوری، در جدول 1، درج شده است:

در هر جلسه آموزشی (جلسات حضوری 4 ساعته) بطور معمول، فعالیتهای زیر انجام میشود:

•    بحث تئوری، ارائه اسلاید
•    طرح سناریوی کار عملی یا تمرین تحلیل یا آنالیز آماری بر روی داده‏های مطالعات واقعی یا فرضی، (بمنظور قرار گرفتن فراگیران در شرایط عملی مشابه شرایط تحلیل آماری واقعی)
•    آنالیز آماری با نرم افزار بر روی داده‏های مطالعات واقعی یا فرضی (متناسب با موضوع درس) و تفسیر یا تحلیل صحیح و متناسب خروجی آنالیزها از طریق کار عملی بر روی سینتاکسها یا دستورالعملهای برنامه STATA
•    تبدیل خروجی آنالیزهای آماری به انواع سه‏گانه «یافته‏ها»، یعنی «متن» ، «جداول» و «نمودارها» و تاکید به فرمتهای صحیح این خروجیهای سه گانه
•    کار عملی با نرم‏افزار MedCalc به فراخور موضوع (بخصوص در ارتباط با تولید برخی نمودارهای کاربردی)
•    طرح سناریوهای مشتمل بر خطاها یا آنالیزهای نادرست آماری (موضوعات مبتنی بر اشتباهات شایع)

در جلسات آنلاین (جلسات 3 ساعته)، بطور معمول، فعالیتهای آموزشی زیر انجام میشود:
•    آنالیز آماری برخی سناریوهای طرح شده در جلسات حضوری و تفسیر آنالیزها (تمرینهای عملی بیشتر) بخصوص سناریوهای مبتنی بر اشکالات یا خطاهای شایع آماری
•    ارائه فرمت یا شکل درست این آنالیزها یا تحلیلهای آماری و تصحیح این اشتباهات بمنظور یادگیری عمیقتر فراگیران (بر اساس اصل «ادب را از که آموختی، از بی ادبان !» ...)
•    حل تمرینهای کار در منزل
•    طرح سوالات و ابهامات شرکت کنندگان، پاسخ به سوالات و رفع اشکال آنها

مستندات دوره آموزشی:

در این دوره آموزشی، مواد و مستندات آموزشی زیر، در اختیار کلیه شرکت کنندگان قرار خواهد گرفت:
الف) کل فایلهای حاوی اسلایدهای کارگاه
ب) فیلم رکورد شده از اسکرین کامپیوتر مدرس (صوتی تصویری یا فرمت فیلم) که شامل صدای مدرس بر روی توضیحات وی در خصوص مطالب اسلایدها یا کار بر روی نرم‏افزار یا .... بوده و دارای کیفیت HD میباشد. این فیلمها در بستر سامانه نئولج www.neolej.ir در اختیار شرکت کنندگان، قرار میگیرد.
ب) فایلهای دیتای سناریوها یا کارهای عملی، بهمراه خروجی یا output برنامه STATA و MedCalc
ج) تمرینهای عملی و راه حلهای مربوط به آنها
د) کتابهای مرجع آمار کاربردی (کتاب آمار کاربردی پروفسور آلتمن)، یک کتاب مفید و کاربردی تحلیل آماری با Stata و کتاب راهنمای نرم‏افزار MedCalc (بصورت کتاب الکترونیک)
ه) مقالات کاربردی که در کلاس ارائه یا در باره آن بحث میشود. معمولاً این مقالات، دارای حداقل یک نکته کاربردی برای استفاده و بهره برداری فراگیران است.

زمان و مکان برگزاری جلسات این دوره آموزشی:

ساعات کلاسهای حضوری، از 8:30 صبح لغایت 14:00 روزهای دوشنبه، خواهد بود.
ساعات کلاسهای آنلاین از 20 لغایت 23 میباشد.
محل کلاسهای حضوری (به احتمال زیاد): مرکز تحقیقات اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران، واقع در: خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان حسن آباد، بیمارستان سینا
•    نکته 1) دستورالعمل اتصال به سامانه کلاسهای آنلاین (کلاسهای عملی و رفع اشکال)، متعاقب ثبت نام برای شرکت کنندگان ارسال خواهد گردید.
•    نکته 2) ضمناً چنانچه به هر علتی، شرکت کننده ای نتواند در تمام یا بخشی از یک جلسه حضوری یا آنلاین شرکت نماید، جای هیچگونه نگرانی نیست، چرا که دسترسی تمامی شرکت کنندگان، به کل محتوای آموزشی تدریس شده، در کلیه جلسات، اعم از جلسات حضوری و آنلاین، در قالب فیلم رکورد شده با کیفیت HD، تامین میگردد.

نحوه ثبت نام در این دوره آموزشی:

شهریه کل این دوره آموزشی 84 ساعتی (60 ساعت جلسات اصلی + 24 ساعت جلسات آنلاین)، برای شرکت کنندگان حضوری مبلغ 900،000 تومان، و برای شرکت کنندگان غیرحضوری مبلغ 800،000 تومان، میباشد. البته این مبالغ بدون احتساب تخفیف بوده و برای علاقمندان و شرکت کنندگان این دوره آموزشی مبالغ تخفیفی در نظر گرفته شده است که برای اطلاع از جزئیات آن، به جدول 2 مراجعه نمایید.

جدول 2) جدول شهریه ‏های دهمین دوره آموزشی آمار کاربردی، به تفکیک دو گروه یا فرمت ثبت نام حضوری و غیرحضوری

توجه فرمایید که مبالغ شهریه‏ ها با احتساب تخفیفهای اعلامی بوده (یعنی مبالغ پس از اعمال تخفیفها، اعلام شده ‏اند) و این مبالغ، مبنای واریز شهریه شرکت کنندگان میباشد

ضمناً از آنجا که مطالب این دوره آموزشی، حداقل 50 درصد نسبت به مطالب دوره های آمار کاربردی هشتم و قبلتر از آن (دوره هشتم در پاییز و زمستان 1396 برگزار گردیده بود)، و به میزان حداقل 30 درصد نسبت به دوره نهم آمار کاربردی آمارافزار (در پاییز و زمستان 1397)، متفاوت تر میباشد، بنابراین بمنظور رعایت حقوق شرکت کنندگان دوره‏های قبلی، تخفیف بسیار بالایی (حدود 50 درصد) برای این عزیزان در نظر گرفته شده است (گروه D جدول 2).
لازم به ذکر است که برای ثبت نام در این دوره آموزشی، مطابق روال جدید ثبت نام و دسترسی به دوره‏های جدید آمارافزار، این فرایند از طریق سامانه نئولج به آدرس www.neolej.ir صورت میگیرد. البته گروههای A و D جدول 2، باید ابتدا طی تماس تلفنی (یا پیامکی یا تلگرامی) با پشتیبان سامانه نئولج (به شماره همراه 09916139137) و اعلام گروه مربوطه و سوابق دوره / دوره‏های آموزشی قبلی، کد تخفیف خود را دریافت نموده و سپس اقدام به اجرای فرایند واریز شهریه و تکمیل ثبت نام خود، نمایند. ضمناً در صورتیکه تا کنون در این سامانه، ثبت نام ننموده اید، ابتدا ثبت نام خود در این سامانه را انجام داده (کاملاً رایگان است) و سپس مراحل فوق را اجراء نمایید.

لازم به ذکر است که در فرایند جدید ثبت نام از مسیر سامانه نئولج، پس از واریز شهریه بصورت اتوماتیک دسترسی شرکت کنندگان به محتوای آموزشی این دوره، پس از برگزاری هر جلسه، میسر گردیده و نیاز به اقدام دیگری توسط فراگیر، وجود ندارد.

«به امید دیدار همه دوست داران مباحث آمار کاربردی و برگزاری دوره آموزشی موفق»