در بخش اول این سری مقالات، به اهمیت جایگاه مطالعات مرور سیستماتیک و برتری این مطالعات پرداختیم و همچنین با اهداف این دوره آموزشی جامع آشنا شدید، حال در ادامه شما را با شیوه یا رویکرد این دوره آموزشی و سایر موضوعات مرتبط، اشنا خواهیم نمود.

شیوه برگزاری دوره آموزشی جامع مرور سیستماتیک/متاآنالیز:

همانگونه که بسیاری از علاقمندان میدانند، در طول 7 سال اخیر، این مجموعه آموزشی در 38 دوره مختلف در سطح دانشگاهها / دانشکده ها / مراکز تحقیقات و ... (بیش از 23 دانشگاه در سطح کشور) برای گروههای هدف فوق، ارائه گردیده است.

محتوای این دوره‏های آموزشی بشرح ذیل میباشد:

• جلسات اصلی که مشتمل بر 84 ساعت آموزش نظری و عملی میباشد. این بخش با دو فرمت آموزش کارگاهی تمام وقت (در قالب حداقل 14 روز آموزش تمام وقت) یا آموزش بلند مدت (در قالب جلسات هفتگی یا برگزاری کلاسهای هفته‏ای یکروز)، برگزار میگردد.
• بخش دوم، جلسات مرتبط با تمرینهای عملی (مانند خواندن و ارزیابی نقّادانه مقالات، رفع اشکالات و ابهامات شرکت کنندگان، پاسخ به سوالات آنها و ...) که بصورت جلسات آنلاین برگزار میشود. این جلسات نیز در قالب حداقل 4 جلسه آنلاین، بمدت 12 ساعت خواهد بود.
• دو جلسه رفع اشکال عمومی که مختص ارائه پروتکولهای شرکت کنندگان میباشد که بطور معمول در روزهای پایانی دوره جامع برگزار میشود. این جلسات بصورت حضوری بوده و کلیه شرکت کنندگان میتوانند در آن حاضر شوند.

بنابراین با توجه به کل جلسات آموزشی، این دوره شامل مجموعاً 110 ساعت آموزش نظری و عملی میباشد.

یکی از مهترین نکات متمایز کننده این دوره آموزشی با سایر دوره های آموزشی مشابه این است که ماهیت این دوره پروژه محور و مبتنی بر کارهای عملی متعدد میباشد. در این دوره آموزشی، از فراگیران خواسته شده (و قویاً تاکید میگردد) که از همان ابتدای دوره آموزشی، موضوع / عنوانی برای خود انتخاب نموده و با ادامه مباحث آموزشی، بتدریج طراحی پروژه خود را تکمیل نمایند. بدیهی است که با توجه به ماهیت تیمی اجرای پروژه های مرور سیستماتیک، اگر شرکت کنندگان در قالب تیمهای 4-2 نفره، بر روی موضوعات خود کار نمایند، اثربخشی و کیفیت آموزشها، ارتقاء خواهد یافت.

لازم به توضیح است که همراهی کارهای عملی شرکت کنندگان با مباحث آموزشی این دوره، ضمن ارتقاء دانش و کسب مهارت فراگیران، امکان دستیابی به پیامد عملی این دوره آموزشی (تدوین و نگارش پروتکول، ثبت پروتکول، نگارش و انتشار مقاله پروتکول و مهمتر از همه، انتشار مقاله حاصل از پروژه مرور سیستماتیک/ متاآنالیز) را افزایش خواهد داد. تجربه بنده در این آموزشها نشان داده که فراگیرانی که به حداقل یک پیامد عملی دست می یابند، بعد از اتمام این دوره آموزشی نیز، کار بر روی این فیلد را ادامه داده و درصد قابل توجهی از این افراد، مقالات متعددی در این فیلد منتشر مینمایند.

آیا با مدت زمان آموزشی کمتر (در حد 25 ساعت)، نمیتوان به اهداف آموزشی فوق دست یافت؟

این سوالی است که در ذهن بسیاری از علاقمندان و فراگیران وجود دارد. لازم به ذکر است که در ابتدای طراحی آموزشهای مرتبط با این مطالعات، بنده دوره‏های آموزشی با حجم کمتر (ساعات آموزش محدودتر) در حد 30-25 ساعت طراحی نموده بودم، لیکن برای دستیابی به اهداف آموزشی فوق، بخصوص دستیابی به پیامدهای عملی ذکر شده که مورد توجه بسیاری از شرکت کنندگان این دوره بود، این ساعات کافی نبود.

دلیل این موضوع را باید در دو علّت اساسی جستجو نمود:

• پیچیدگی نسبی فرایندهای طراحی و اجرای یک پروژه مرور سیستماتیک و متاآنالیز
• تعدّد بسیار بالای مهارتهای مورد نیاز برای طراحی، اجراء و نگارش مطالعات مرور سیستماتیک / متاآنالیز

امروزه میدانیم که یک پروژه مرور سیستماتیک و متاآنالیز (برخلاف بسیاری از انواع مطالعات پژوهشی) دارای حداقل 14 مرحله اجرایی بوده و تقدّم و تاخّر برخی از این مراحل نسبت به همدیگر و ....، موجب پیچیدگیهایی در این فرایند شده که اگر پژوهشگران این دسته از مطالعات به آن توجه ننموده و ملاحظات مرتبط با آنرا در نظر نگیرند، در ادامه کار دچار مشکل خواهند گردید.

برای طراحی، اجراء و نگارش یک مطالعه مرور سیستماتیک/ متاآنالیز، به حدود 80 مهارت و خرده مهارت نیاز است که عدم تسلط به هر یک از آنها میتواند اجرای این مطالعات را با مشکلات متعددی روبرو سازد.

فلذا بدیهی است که آموزشهای 30-20 ساعته مرور سیستماتیک و متاآنالیز (بصورت آموزشهای کارگاهها یا دوره‏های 4-3 روزه) در بهترین و اثربخش‏ترین وضعیت میتوانند فراگیر یا شرکت کننده را با دانش مرتبط با این مطالعات آشنا سازد، لیکن نمیتوان با این آموزشها، طراحی و اجرای مناسب و معتبر این مطالعات را انتظار داشت. بنابراین با این توضیحات، دلیل اینکه چرا بسیاری از پژوهشگران با گذراندن آموزشهای چند روزه مرتبط با این مطالعات نمیتوانند یک مطالعه مرور سیستماتیک / متاآنالیز با حداقل کیفیت قابل قبول را اجراء نمایند، روشن است.

آیا فراگیران / شرکت‏ کنندگان دوره‏های آموزشی قبلی، بعد از فراگیری آموزشها، توانسته‏ اند به انتشار مقاله (چه مقاله حاصل از پروتکول و چه مقاله نهایی مرور سیستماتیک/متاآنالیز) دست پیدا کنند؟

بله. خوشبختانه از حدود 7 سال پیش و بدنبال تقاضای موکد گروههای هدف مختلف این آموزشها (بخصوص گروههای دانشجویان دکترای تخصصی)، موضوع دستیابی به مقاله منتجّ از پروژه مرور سیستماتیک و متاآنالیز، مورد توجه گروه هدف و بنده (طراح و مدرس دوره آموزشی) بوده، به همین خاطر آموزشهای مربوطه بگونه‏ ای طراحی گردید که این هدف عملی یا پیامد قابل انتظار، در ابتدای آموزشها مورد توجه قرار گیرد. تاکید وافر به انتخاب موضوع توسط فراگیران، نگارش پروتکول از همان روزهای آغازین آموزشها و تکمیل آن مطابق با پیشرفت آموزشها و ...، همه و همه در راستای این مهم بوده است.

بنابراین شاید کمتر آموزشی را میتوان در کشورمان (و حتی آموزشهای طراحی شده مشابه در موسسات معتبر بین ‏المللی مانند موسسه کوکران، موسسه کمپل و ...) سراغ داشت که بعد عملی و یا دستیابی به پیامد عینی انتشار مقاله/ مقالات، در طراحی و اجرای آن لحاظ شده باشد.

در عین حال، اینجانب بعنوان طراح و مدرّس این دوره آموزشی با تکیه بر تجارب 17 ساله‏ ام در آموزش، پژوهش و آموزشهای متدولوژیک، این اطمینان را به همه علاقمندان و فراگیران میدهم که تمامی آنچه که باید برای دستیابی به موفقیت عینی و عملی در این دوره آموزشی، در نظر گرفته شود، فکر کرده و در طراحی و اجرای این دوره، مد نظر گرفته‏ام. ضمناً لازم به ذکر است که تغییر رویکرد و شیوه اجرایی که از دوره سی و ششم و بعد از آن، پیش بینی گردیده، در همین راستا و برای اطمینان بیشتر و قویتر از رسیدن به پیامدهای عینی و عملی ذکر شده میباشد.

در این بین، ذکر چند واقعیت عینی، بیانگر اهمیت موضوع پیشگفت در آموزشهای قبلی، میباشد:

• تا قبل از آموزشهای جامع بنده، حتی یک مقاله حاصل از پروتکول مرورهای سیستماتیک، از پژوهشگران کشورمان منتشر نگردیده بود و اولین مقالات حاصل از پروتکولهای مرور سیستماتیک، توسط فراگیران این دوره‏های آموزشی، منتشر گردید.
• هم اکنون بیش از 80 درصد مقالات منتشره از پروتکولهای مرورهای سیستماتیک کشورمان، توسط فراگیران این آموزشها، صورت گرفته است.
• تعدادی از فراگیران این دوره ‏های آموزشی، با رعایت اصول علمی و عملی تدریس شده در این دوره و با تقویت عنصر تلاش و تقویت اراده و همچنین تقویت روحیه کارتیمی، توانسته ‏اند در گروه بسیار موفق قرار گیرند، چرا که بعد از گذشت 3-2 سال از آموزشهایشان، حداقل 3 مقاله منتشره مرور سیستماتیک و متاآنالیز داشته و برخی از این افراد، از این طریق توانسته ‏اند در فیلد خود به افراد بسیار خبره و مشهور تبدیل شوند.
• حتی در برخی موارد، فراگیرانی بوده ‏اند که بدون داشتن سابقه حداقل یک مقاله در یک ژورنال معتبر، اولین مقاله خود را بصورت یک مقاله حاصل از پروژه مرور سیستماتیک و متاآنالیز طراحی شده در بازه زمانی برگزاری آموزش‏ها، منتشر نموده و امروزه بعد از گذشت چند سال، به افراد خبره‏ای در فیلد خود تبدیل شده‏اند. در حالیکه اگر این افراد در این آموزشها شرکت نمیکردند و با این فضا آشنا نمیشدند، قطعاً این رخدادهای مثبت و مبارک برای آنها رقم نمیخورد.

دوره‏های آموزشی موسوم به دوره‏های جامع، به چه شکلی و با چه فرمتی (حضوری، غیرحضوری)، برگزار میشود؟

جلسات آموزشی این دوره ‏های جامع با توجه به تغییر مختصری که در شیوه اجرایی آن ایجاد شده، به دو دسته تقسیم میشوند:

1. جلسات اصلی (حضوری): که بطور ثابت در یکی از روزهای هفته، در 12 هفته متوالی (در قالب 12 روز تمام وقت) تشکیل میشود. مدت زمان کلاسهای اصلی، از ساعت 8:30 تا 16:30 بوده که مدت یکساعت از این زمان به استراحت، نماز و صرف نهار اختصاص خواهد داشت (زمان مفید 7 ساعت آموزش)
2. جلسات رفع اشکال، مشاوره و حل تمرین: زمان برگزاری این جلسات نیز یکی از روزهای هفته (غیر از روز برگزاری جلسات اصلی) خواهد بود. این جلسات بمنظور رفاه حال فراگیران عزیز ساکن شهرستانهای کشور، بصورت آنلاین (حداقل4 جلسه) برگزار خواهد شد. مدت زمان هر یک از این جلسات، 3 ساعت میباشد.
3. جلسات ارائه پروتکولهای شرکت کنندگان و رفع اشکالات آنها: در مجموع برای یک دوره جامع، دو جلسه برای ارائه مستندات تدوین شده توسط شرکت کنندگان، اختصاص یافته است که معمولاً این جلسات در زمانهای پایانی هر دوره جامع، تشکیل میشوند.

بنابراین مجموع مدت زمان آموزشهای این دوره، 110 ساعت میباشد.

مطابق روال پیشین و همیشگی برگزاری دوره های جامع مرور سیستماتیک/متاآنالیز، فراگیران با دو فرمت حضوری و غیرحضوری، میتوانند در این دوره آموزشی، ثبت نام و استفاده نمایند.

بدیهی است، مطابق روال همیشگی، شرکت کنندگان غیرحضوری، علاوه بر دریافت اسلایدها، کتب آموزشی و کمک آموزشی، مقالات آموزشی و کاربردی مفید، خروجی مستندات شرکت کنندگان دوره ‏های قبلی و ...، از فیلمهای رکورد شده جلسات آموزشی اصلی (حضوری) و جلسات مشاوره (جلسات آنلاین) نیز برخوردار شده و این افراد میتوانند برای رفع اشکالات و دریافت مشاوره‏ های مورد نیاز از جلسات مشاوره آنلاین، استفاده نمایند. شرکت کنندگان حضوری نیز میتوانند از جلسات رفع اشکال (جلسات آنلاین)، بهره ‏برداری نمایند.

پایان