دوره آموزشی جامع طراحی، اجراء، تحلیل آماری و نگارش مطالعات مرور سیستماتیک و متاآنالیز، در طول 8 سال گذشته، یکی از دوره های آمارافزار بوده که با استقبال زیادی از جانب گروههای هدف مختلف، مواجه گردیده است. در حال حاضر (خرداد ماه 98)، بیش از 38 دوره از این آموزش در دانشگاههای مختلف برگزار گردیده و تقریباً نزدیک به 1500 نفر از علاقمندان توانسته اند در این دوره های آموزشی شرکت نمایند. حال برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد کریکولوم و اهداف این دوره آموزشی، با ما همراه شوید تا اطلاعات بیشتری در اختیار شما علاقمندان قرار گیرد.

دوره جامع آموزشی:

طراحی، اجراء، تحلیل آماری و نگارش مطالعات

 «مرور سیستماتیک / متاآنالیز»

اهمیت مطالعات مرور سیستماتیک/متاآنالیز:

در بین مطالعات پژوهشی ثانویه، مطالعات مرور سیستماتیک (مرور ساختار یافته یا مرور نظام مند)، از اهمیت خاصی برخوردار است. این مطالعات که از اوایل دهه 90 میلادی با توسعه نهضت پزشکی مبتنی بر شواهد یا Evidence-based Medicine، در فیلد علوم پزشکی فراگیر شد، به چنان جایگاهی در منابع علمی این رشته رسیده است که امروزه به هر متن علمی (پروپوزال، مقاله علمی، متن سخنرانیهای علمی پژوهشی و ...) نظری بیندازیم، در بخشهای مختلف آن، برای ارجاع به موضوعاتی از قبیل، اثر یک روش درمانی، ارزش تشخیصی یک بیومارکر، رابطه یک فاکتور خطر با یک بیماری و ...، حداقل به یک مقاله مرور سیستماتیک استناد نموده است. این رویکرد، مبتنی بر منطق «سطوح یا هرم شواهد» بوده و نشانگر این واقعیت است که این مطالعات و همچنین روشهای تجزیه و تحلیل همراه با آنها (متاآنالیز یا فراتحلیل)، در قله این هرم یا بالاترین سطح از این سطوح قرار دارند (تصویر 1).

تصویر 1) هرم شواهد یا سطوح شواهد

فلذا بدیهی است که طراحی و اجرای این دسته از مطالعات و متعاقب آن، نگارش مقالات حاصله، میتواند این فواید یا آثار مثبت را برای محققین و مراکز تحقیقات یا مراکز آکادمیک آنها، در بر داشته باشد:

• ارتقاء رزومه یا شاخصهای کمّی و کیفی تاثیرات پژوهشها: شاخصهای پیامد محققین یا مراکز آکادمیک (مانند شاخصهایی از قبیل Citation/Paper یا H- index ) را در مدت زمان معین، به میزان بیشتری ارتقاء خواهد داد (یک مقاله مرور سیستماتیک/ متاآنالیز، بطور متوسط استنادات 3-2 برابر نسبت به مقاله حاصل از یک مطالعه اولیه یا original article دارد).
• معروفیت یا شناخته شدن فرد یا افراد محقق در فیلد مرتبط با موضوع مطالعه: چون بعلت مشاهده و استناد بیشتر این دسته از مقالات، هر محققی با دارا بودن یک یا چند مقاله حاصل از مطالعه اولیه و حداقل یک مقاله مرور سیستماتیک/ متاآنالیز، بسرعت در فیلد مربوطه شناخته شده و معروف میگردد.
• درک عمیقتر محقق یا محققین اجرا کننده این دسته از مطالعات، از موضوع یا فیلد اصلی مرتبط با سوال یا هدف مرور سیستماتیک: بعلت اینکه این افراد از طریق یک رویکرد ساختار یافته و منظم، برای سوال مطالعه بدنبال پاسخ هستند.
• تولید مقالات بیشتر در ازای اجرای یک مطالعه مرور ساختار یافته: چرا که در صورت طراحی و اجرای درست این دسته از مطالعات، هر تیم اجرایی میتواند حداقل 2 مقاله (یک مقاله حاصل از انتشار پروتکول مرور منظم و یک مقاله مرتبط با یافته های این مطالعه مرور منظم)، به چاپ برساند.
• مقرون به صرفه بودن انجام این نوع از مطالعات پژوهشی: چنانچه این نوع مطالعات پژوهشی را با سایر انواع مطالعات پژوهشی (مطالعات پژوهشی اولیه)، از منظر هزینه مورد نیاز مقایسه نماییم، در می یابیم که مرور سیستماتیک در بسیاری از شرایط با هزینه ای ناچیزی قابل انجام است. اگر به این ویژگی، خصوصیات مقالات حاصل از این فرایند را نیز اضافه کنیم، اجرای این مطالعات بطور قابل توجهی، هزینه اثربخش خواهد بود.  

با توجه به اهمیت مطالعات مرور سیستماتیک / متاآنالیز در ترکیب یا جمع‌بندی شواهد، تعداد مقالات آنها روز بروز در حال توسعه و افزایش کمی و کیفی است. چنانچه مقالات مرور سیستماتیک/ متاآنالیز نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی PubMed را در طول سه دهه اخیر ارزیابی کنیم، متوجه میشویم که در سال 1991، تعداد مقالات نمایه شده در این پایگاه اطلاعاتی 1026 مقاله بود. در سال 2017 و پس از گذشت 27 سال، تعداد این دسته از مقالات، بیش از 36 برابر سال 1991 افزایش یافت (در سال 2017، تعدادمقالات نمایه شده، 37،168بود).   

پژوهشگران و متخصصینی که نسبت به مطالعات مرور سیستماتیک/متاآنالیز، آشنایی کافی ندارند، میتوانند از یک ویدیوی آموزشی که بنده در کانال آپارات آمارافزار قرار داده‏ام، استفاده نمایند. عنوان این ویدیوی آموزشی این است:

«چرا یادگیری مطالعات مرور سیستماتیک و متاآنالیز؟» 

اهمیت مطالعات مرور سیستماتیک/متاآنالیز در علوم و رشته ‏های مختلف:

اگر سابقه تاریخی مطالعات مرور سیستماتیک / متاآنالیز را بررسی نماییم، به سه دهه قبل میرسیم (ابتدای دهه 1990 میلادی). تقریباً در 10 سال ابتدای این دوره (تا سال 2000)، این مطالعات فقط در علوم پزشکی و سلامت و آنهم بطور عمده در گستره علوم پزشکی بالینی، اجراء میگردید.

بتدریج با شناخت اهمیت و ضرورت این مطالعات در علوم پزشکی، متخصصین و پژوهشگران سایر گرایشهای مرتبط با علوم پزشکی و پس از آن، متخصصین سایر رشته ‏ها یا علوم، با این مطالعات آشنا شده و روش اجرایی این مطالعات را در سایر علوم پیاده نموده و مورد استفاده قرار دادند. این موضوع تا درجه‏ای پیشرفت نموده که تقریباً امروزه این دسته از مطالعات، در تمامی علوم و گرایشهای وابسته به آنها، اعم از علوم زیستی، علوم مهندسی، علوم کشاورزی، علوم انسانی و ... مورد استفاده قرار میگیرد.

علاقمندانی که تمایل دارند با نقش و جایگاه این مطالعات در علوم پزشکی (و البته گرایشهای وابسته به آن) و همچنین سایر علوم (اعم از علوم انسانی، مهندسی، کشاورزی و ....) آشنا شده و با فواید این مطالعات در رشته تخصصی خود، آشنا شوند، میتوانند به دو ویدیوی آموزشی زیر که از بنده در کانال آپارات آمارافزار، قرار داده شده، مراجعه نمایند:

ویدیوی 1: اهمیت مطالعات مرور سیستماتیک در علوم پزشکی 

ویدیوی 2: اهمیت مطالعات مرور سیستماتیک در سایر علوم (غیرپزشکی) 

 اهداف دوره آموزشی جامع «طراحی، اجراء، تحلیل آماری و نگارش مطالعات مرور سیستماتیک و متاآنالیز»:

کلیه متخصصین، اعضای هیات علمی، مدرسین دانشگاهی، پژوهشگران مراکز تحقیقات یا پژوهشگاهها، دانشجویان تحصیلات تکمیلی اعم از کارشناسی ارشد و یا دکترای تخصصی از تمامی رشته‏ها یا علوم مختلف، گروه هدف این دوره آموزشی بوده و این افراد پس از شرکت در این دوره آموزشی، قادر خواهند بود:

1. با مطالعات پژوهشی ثانویه آشنا شده و دو عضو مهم این خانواده (یعنی مطالعات مروری، مطالعات مرور ساختار یافته) را از نظر تعریف، کاربرد، تشابه و تفاوتها، مزایا و معایب و ....هر یک، بشناسند.
2. انواع مطالعات مرور سیستماتیک و دسته بندیهای این مطالعات براساس نوع مطالعات اولیه، بشناسند.
3. دانش و مهارت خود را در زمینه گرفتن یک ایده، بعنوان موضوع یا عنوان یک مرور سیستماتیک، ارتقاء داده و بهترین عنوان یا موضوع را برای پروژه خود، انتخاب نمایند.
4. جایگاه مطالعات مرور سیستماتیک را در رشته تخصصی خود بصورت عینی و عملی، تشخیص دهند.
5. مراحل گام به گام یک مطالعه مرور سیستماتیک / متاآنالیز را بشناسند و نقش هر یک از این مراحل را در کیفیت و محصول نهایی مطالعه بدانند.
6. قادر به نگارش «پروتکول» در مطالعه مرور سیستماتیک خود بوده و بتوانند این مستند را ثبت نمایند.
7. با اجزاء و بخشهای یک مقاله حاصل از پروتکول مرور سیستماتیک آشنا بوده و قادر باشند مقاله حاصل از پروتکول را آماده و منتشر نمایند.
8. دانش و مهارت خود در زمینه شناخت انواع منابع علمی، بخصوص بانکهای اطلاعاتی تحت وب، استراتژی های جستجو در آنها، کفایت دسترسی به آنها و ...را افزایش داده و قادر به یک جستجوی ساختار یافته کامل برای یک مطالعه مرور سیستماتیک باشند.
9. نقش و جایگاه مرحله ارزیابی کیفیت مطالعات اولیه (ارزیابی خطر سوگرایی در مطالعات اولیه) را درک نموده و هدف اساسی از این گام در بهبود شواهد تولید شده را بدانند.
10. قادر به انجام یک «ارزیابی کیفیت متدولوژیک» در انواع مطالعات اولیه شایع در رشته خود (مشاهده‏ای، مقطعی، مورد شاهدی، کوهورت، مداخله‏ای و ...) باشد.
11. قادر به طراحی «فرم استخراج داده‏ها» از مطالعات اولیه بوده و مهارت استخراج داده‏ها را کسب نمایند.
12. تفسیر اثر دو عامل مهم گستره یا پوشش بالاتر منابع حاوی مطالعات اولیه در مقابل اعتبار یا کیفیت بالاتر مطالعات اولیه، بر روی نتیجه نهایی حاصله از یک مطالعه مرور سیستماتیک را بدانند.
13. دانش خود در زمینه منطق نظری متاآنالیز و مفاهیم اساسی هتروژنیتی، سوگرایی انتشار، تحلیل زیرگروهها، متارگرسیون و ... ارتقاء دهند.
14. قادر به تشخیص اندازه اصلی یا کلیدی (Key Effect Size Measure)، که بهترین گزینه برای متاآنالیز یک مطالعه مرور سیستماتیک است ، بوده و اصول اولیه متاآنالیز بر روی این اندازه را بدانند.
15. قادر به درک و تفسیر نمودار انباشت (Forest Plot) بعنوان اصلی‌ترین نمودار متاآنالیز و همچنین سایر نمودارهای متاآنالیز از جمله نمودار قیفی (Funnel Plot) باشند.
16. با ملاحظات اساسی سه دسته یا گروه اصلی مرور سیستماتیک/ متاآنالیز (مرور سیستماتیک مطالعات توصیفی، مرور سیستماتیک مطالعات رابطه‎ای یا تحلیلی، مرور سیستماتیک مطالعات مداخله‏ای یا کارآزماییها) آشنا بوده و قادر به اجرای متاآنالیز به تفکیک سه دسته موصوف باشند.
17. دانش خود در زمینه خواندن یک مقاله مرور سیستماتیک / متاآنالیز و درک مفاهیم مختلف موجود در آنها را افزایش داده و مهارت تفسیر و نتیجه گیری این مقالات را دارا باشند.
18. با ابزارهای موجود در زمینه ارزیابی نقادانه مقالات مرور سیستماتیک/متاآنالیز آشنا بوده و قادر به ارزیابی نقادانه یا داوری این دسته از مقالات باشند.
19. با استاندارد نگارش مقالات مرور سیستماتیک / متاآنالیز (PRISMA) آشنا بوده و ضمن تسلط به ایتمها یا اقلام مختلف این استاندارد، قادر به مشاوره یا کمک لازم به اعضای تیم پژوهش مرور سیستماتیک، برای تدوین یا نگارش مقاله مربوطه باشند.

ادامه دارد ....!!!